2022 YILI BÜTÇESİ ve UYGULAMA SONUÇLARI
Bu yazı, ülke bütçesinin nasıl yönetildiğine bakış açınızı çevirecek bir yazı.
Önce kısaca bütçeden ne anladığımıza bakalım. Bütçe denilince akla hemen para gelir. Bu gün kamuda görev yapanların da büyük oranda uzmanları hariç kanısı budur. Peki, öyle midir?
Bütçe, kamuya kanunla verilen para toplama ve harcama yetkisidir ve yıllık mali programdır. Bu tanımla bütçenin gelir ve gider (harcama) bütçelerinden oluştuğu açıktır. Denk bütçe yapabilirseniz gelir gider bütçeleri eşit olur. Denkleştiremezseniz farkı borçlanma ile kapatmanız gerekir.
Gider Bütçesi kalemleri ve Gelir Bütçe kalemleri aşağıdaki tablolarda verilmiştir.
Bazen kamunun nakit parası olur ama harcayamaz. Burada ödenek sorunu ortaya çıkar. Ödenek de Bir harcama türünden en fazla harcanabilecek tutarı belirleyen yetkidir, yani harcama yetkisi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü 2005 yılından bu yana, her ayın 15.nci günü, önceki aya ait gerçekleşen gelir ve gider bütçe rakamlarını web sayfasında yayınlar.
2022 Yılı gerçekleşen bütçe rakamları da Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün web sayfasında yayınlandı. O tabloları sizin için aldım, düzenledim ve bilgilerinize sunuyorum.
2022 Yılı Gider bütçesi 1,9 Trilyon TL öngörülmüş, ek bütçe ile 800 Milyar TL. daha eklenerek 2,7 Trilyona ulaşmış.
Gelir bütçesi için de 1,6 Trilyon TL gelir öngörülmüş, ek bütçe ile 976 milyar TL eklenerek 2,6 Trilyona ulaştığı belirlenmiştir.
Bütçe tahminlerinde 268 Milyar TL. bütçe açığı öngörülürken, uygulama sonunda (yıl sonu) bütçe açığının 100 Milyar TL.nda kaldığı görülmektedir.
2022 yılı bütçe uygulama sonuçlarında Gelirlerin Giderleri karşılama oranı % 96,3
Diğer bir ifade ile Borçlanma oranı % 3,7
Gider Bütçesinden;
Personel Giderleri; Bütçe ile öngörülenin % 12 fazlası, toplam Giderlerin % 20,5
Mal ve Hizmet Alımları; Bütçe ile öngörülenin % 133 fazlası, toplam Giderlerin % 11,1
Faiz Giderleri; Bütçe ile öngörülenin % 12 eksiği, toplam Giderlerin % 8
Cari Transferler; Bütçe ile öngörülenin % 60 fazlası ile toplam Giderlerin % 44,5 i oranında pay aldığı belirlenmiştir.
Bu oranlarda üzerinde durulması gereken iki önemli gider kalemi oranları, Faiz Giderleri ve Cari Transferlerdir. Özellikle devletin harcamalarını gerçekleştirmek için aşırı borçlanma yaptığı ve yüklü faizler ödediğini bilen de bilmeyen de konuşur. Gerçek öyle midir?
2022 Yılında Gelir Bütçesi kalemlerinde aşağıda görüldüğü üzere Maliye (Gelir İdaresi) enfes bir performans sergileyerek ilave gelirler oluşturmuş, bütçe açığını yani borçlanma gereksinimini oldukça aşağıya (%3,7) çekmiştir.
Faiz Giderleri de son yirmi yılın en düşük (% 8) seviyesine geldiği görülmektedir. 2002 Yılı Faiz Giderlerinin toplam giderler içindeki oranı % 43 olmuştu. Yani yaklaşık giderlerin yarısı faiz ödemesiydi. 2002 Yılı faiz giderleri bütçe gelirlerinin % 65’ni alıp götürüyordu. İlginç değil mi?
Bu bütçede üzerinde durulması gereken diğer önemli harcama kalemi Cari Transferler kalemidir. Bu Harcama kalemi tamamen sosyal devlet fonksiyonunu icra eden eylem ve harcamalardır. Sosyal Güvenlik Kurumu emekli aylık ve ikramiye, şehit yakınları, yaşlı, engelli ve çocuk yardımları, eğitim burs ve öğrenim yardımları, Tarım ve hayvancılık desteklerinin Toplam bütçe giderlerinden % 44,5 oranında pay aldığı belirlenmiştir. Bir zamanlar bu ödemeler faiz için yapılıyordu. Bu gün bu ödemeler vatandaşa yapılıyor, faiz lobilerine değil. Bu da sosyal devletin gereğidir.
Gelir Bütçe tablosunda ise daha ilginç bir durumun ortaya çıktığı görülmektedir.
Bütçe gelirlerinden;
Vergi gelirleri, bütçe ile öngörülen tutarın % 17 fazlası
Sosyal Güvenlik Gelirleri, bütçe ile öngörülen tutarın 10 kat fazlası
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri, bütçe ile öngörülen tutarın 11 kat fazlası
Diğer Gelirler, bütçe ile öngörülen tutarın 18 kat fazlası
Sermaye Gelirleri, bütçe ile öngörülen tutarın 18 kat fazlası gelir elde edilerek müthiş bir performans sergilendiği belirlenmiştir. Bütçeyi aşan tahsilatların son dönemlerde gerçekleştirilen “Yapılandırmalardan” kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu sonuçlarla toplam gelirlerle toplam giderler arasındaki makasın oldukça daraldığı görülmektedir.
Dünyayı etkisi altına alan küresel salgının etkileri altında devletlerin ekonomileri çöküntüler yaşarken, devlet başkanları halklarını zorunlu tasarrufa yönlendirirken, enerji açıklarını kapatmak için çareler ararken, bir yıl bütçesinin neredeyse yarısını fakirlere yetimlere engellilere, öğrenciye çiftçiye küçük esnafa sosyal giderlere ayırarak halkına sıkıntı yaşatmayan, başını dik ve ayakta tutan bu anlayışa ne kadar teşekkür etsek azdır. Aksi nimete nankörlük, eskilerin deyimi ile küfranı nimet olur.
Saygılarımla
Nuri SEZGİN
Emekli Finansman Müdürü
Mahalli İdareler Bütçe Uzmanı
