DÖRTDİVAN'DA TESPİT EDİLEN TÜTÜNLE İLGİLİ BİR MANZUME
DÖRTDİVAN’DA TESPİT EDİLEN
TÜTÜNLE İLGİLİ BİR MANZUME
Yasin ŞEN
Tütün, ilk yayıldığı zamanlardan başlayarak insanları meşgul eden ve özellikle kendisine müptela olunması itibariyle kültüre yansıyan önemli meselelerden biri olmuş olmalıdır. Geçen asırlarda onun sağlığa faydalı olduğunu ileri sürenler kadar yazdıklarında ona tiryaki olmaktan şikâyet edenler de çıkmıştır. Karacaoğlan’a ait “Türkî-i Duhan” başlığını taşıyan ve
Ahir zaman olduğu neden bellidir
Bir lahza tütünsüz olamaz olduk
İnsan oğlanları hep bir halde
Büyüğün küçüğün bilemez olduk
dörtlüğüyle başlayan manzume ondan duyulan rahatsızlığı ilk ifade eden şiirlerden birisi olmalıdır. Bu konuda başka manzumelerin yazıldığı anlaşılmaktadır. Nitekim Âşık Ruhsatî’ye ait bir destanda tütüne müptela olanlar ilk dörtlükte şöyle konu edilmektedir:
Tiryaki tütünü gayet pek sever
Birini sarmadan birini eğer
Tütün tükenince karıyı döğer
Erkeğim diye de kurulur m'ola
Buna benzer manzumelerin daha fazla olduğunu tahmin edebiliriz. Nitekim biz bu yazıda Bolu’nun Dörtdivan ilçesinde tespit ettiğimiz bir cönkte bulunan bir “Duhan” şiirini söz konusu edeceğiz. Bu şiir, sekizli hece ölçüsüyle yazılan ve on bir dörtlükten oluşan bir manzumedir. Şairi belli değildir. Cönkte yer almasından Dörtdivan, Gerede civarlarında bilinen, söylenen bir manzume olduğu anlaşılmaktadır. Dili oldukça sade olan manzume şiiriyet bakımından zayıftır. Sözü daha fazla uzatmadan burada “Duhan” başlıklı manzumeye yer vermek istiyoruz:
Ey gâfil sen ölmez misin
Sararup [da] solmaz mısın
Hiç Allah’dan korkmaz mısın
Nedir elindeki duhân
Sen âhrete gitmez misin
Sen dininden korkmaz mısın
Onda ‘azâb görmez misin
Nedir elindeki duhân
Allah sana kulum demez
Du‘âların kabûl olmaz
Peygamber şefâ‘at kılmaz
Nedir elindeki duhân
Allah sana farz etmedi
Peygamber sünnet etmedi
Ashâbları bunu içmedi
Nedir elindeki duhân
Her işleri hoş iderler
İçmeyenler hoş giderler
Ey hacılar ey hocalar
Nedir elindeki duhân
Anda müşkül olur hâller
Arşa doğru çıkar zârlar
Cehennem olur mekânlar
Nedir elindeki duhân
Beytullah tavaf etdiler
Nice mallar sarf etdiler
Adını hacı takdılar
Nedir elindeki duhân
Kokusu ‘âlemi tutar
Kimi alur kimi satar
İş bu mezar sana yeter
Nedür elindeki duhân
Bu cümle ‘âlemi tutdu
İtâat ibâdet gitdi
Câhiller yoldan çıkdı
Nedür elindeki duhân
Âlemleri dinlesene
Bu manâdan anlasana
Bundan tevbe eylesene
Nedür elündeki duhân
Ey gâfil sen ölmeği
Kara kabre girmegi
Muhammed ümmeti olmagı
Nedür elindeki duhân (Yasin Şen, Dörtdivan Cönkleri ve Bir Cönk Üzerine, Merkez Repro Yayınları, Ankara 2022, s. 74-76.)
“Duhan” manzumesi bizim yayına hazırladığımız “Dörtdivan Cönkleri ve Bir Cönk Üzerine” adlı çalışmada da yer almıştır. Tütünün zararlarından, bunun dinde yeri olmadığından bahseden manzumede tütün içenlerin dualarının kabul olmayacağı, Allah’ın o kimselere kulum demeyeceği, Hz. Peygamber’in onlara şefaat kılmayacağı, bu kimselerin mekanlarının cehennem olacağı söylenmektedir. Özellikle Beytullah’ı tavaf eden hacıların tütün içmeleri manzumeyi kaleme alan kimse tarafından hiç hoş görülmemektedir. Tütünden tövbe eylemek gerekmektedir. Çünkü Hz. Peygamber ve onun ashabı tütün içmemişlerdir.
Muhtevası kısaca bu şekilde olan “Duhan” manzumesinin özellikle dinî endişeler sebebiyle kaleme alındığı görülmektedir. İnsanları tütünden men etmeye çalışan şairin zühdî endişelerinin ağır bastığı anlaşılmaktadır. Bu kişi anlaşılan o ki, tütün konusunda kendisini sorumlu mevkide görmektedir. Şairin bu şiirde bir hatip veya vâiz gibi bir tavır takınması da bunu göstermektedir.
Sonuç olarak “Duhan” manzumesinin bu konudaki literatüre önemli bir katkı olacağını düşündük. Bu yazı içerisinde değerlendirmeye çalıştığımız bu manzume Dörtdivan’daki başka cönklerde şimdilik karşımıza çıkmamıştır.
