DÖRTDİVAN KÜLTÜRÜNE HİZMET EDENLER - I
Geçmişten bu yana Dörtdivan kültürüyle ilgilenen bazı kimseler olmuştur. Bu isimlerin bilinmesi ve anılması bir gönül borcudur. Bu yazılarda Dörtdivan’a hizmet eden şahsiyetleri ve çalışmalarını kısa kısa söz konusu edeceğiz. Bu isimlerin başında Evliya Çelebi gelir. Biz bu hususta Dörtdivan Kültür Atlası’nda ve bu köşemizde gerekli malumatı vermiştik. Evliya Çelebi’nin Dörtdivan’da konuşulan Türkçeyle ilgilenmesi ve burada söz derlemeleri yapması oldukça dikkat çekicidir. Çelebi Dörtdivan’da derlemeler yapmış ve bunlara Seyahatnâme adlı eserinde yer vermiştir. Bu derlemeler 17. Yüzyıl’ın ortalarında Dörtdivan’da konuşulan şive hakkında önemli ipuçları barındırmaktadır ve bunlar hakkında bize bazı yorumlarda bulunma şansı vermektedir.
Dörtdivan kültürüyle ilgilenen bir diğer önemli isim Gerede Tarihi adlı kitabın yazarı Ali Rıza Ünlü’dür (Ali Rıza Ünlü, Tarih Boyunca Gerede, Osmanlıcadan Akt: Ömer Cevahircioğlu, Haz. Adem Çevik, İstanbul 2000). Ünlü, Gerede müftülüğü yaparken binek hayvanların üzerinde Gerede ve çevresini karış karış gezmiş, geriye çok önemli kaynak bir eser bırakmıştır. Tabii bu arada Dörtdivan’a da gelmiştir. Kitabının ilgili yerlerinde Dörtdivan’la ilgili bize önemli bilgiler, bazı kalıntılar hakkında malumat vermektedir. Tarih Boyunca Gerede, Dörtdivan için de ciddi bir kaynaktır.
Dörtdivan için önemli bir çalışma ortaya koyan bir diğer araştırmacı ise Cevdet Canbulat’tır. Canbulat, Düzce’de Türkçe öğretmeni olarak görev yaparken Dörtdivanlı Hilmî’yi araştırmak üzere sık sık buraya gelip gitmiştir. Bu araştırmasında Dörtdivanlılar kendisine oldukça yardımcı olmuşlardır. Nihayet bu mesainin sonunda Dörtdivanlı Hilmî kitabı ortaya çıkmış ve böylece bu toprakların bir değeri kaybolmaktan ve unutulmaktan korunmuştur (Cevdet Canbulat, Dörtdivanlı Hilmi, İstanbul 1963 1. Baskı; Ankara 2010, 2. Baskı.). Cevdet Canbulat Dörtdivanlı olduklarını tahmin ettiği şairler hakkında bir de makale kaleme almıştır (Cevdet Canbulat, “İki Ozan: Zuhûrî ve Rümûzî”, Türk Folkloru Araştırmaları Dergisi, Ocak 1963, S. 162, s. 2953-2956).
Dörtdivan kültürü için önemli bir kaynak eser bırakan araştırmacılardan birisi de Tülay Oğuzman Er’dir (bkz.: Tülay Oğuzman Er, Dörtdivan Kasabasının Sosyal ve Kültürel Araştırması, Ankara 2000). Dörtdivan Kasabasının Sosyal ve Kültürel Araştırması, Dörtdivan için yapılan bilimsel bir çalışmadır. Bu çalışma Ankara’da 2000 yılında yayınlanmıştır. Tülay Oğuzman Er, bu kitabında Dörtdivan’ın sosyal yapısını, bazı gelenek ve görenekleri, sosyal yapıyı ve eğitim durumunu incelemektedir. Tülay Oğuzman Er, ilçe olmadan önce Dörtdivan’ın sosyal ve kültürel manzarası üzerine böyle bir tez çalışması ortaya koymuş ve bu çalışma daha sonraki dönemde yayınlanmıştır. Bu kitapta araştırmacı, sosyal ve kültürel olgular üzerinden bazı istatistik bilgilerinden de yararlanarak bir çalışmasındaki verileri desteklemiştir.
Tülay Oğuzman Er’in Dörtdivan kültürü için kaleme aldığı yazılar da bulunmaktadır. Bunların bazılarının künyeleri şöyledir: “Dörtdivan Kasabası’nda Sosyal ve Kültürel Değişme”, Bolu’da Halk Kültürü ve Köroğlu Uluslararası Sempozyumu, Bolu 1998, s. 80-89; “Dörtdivan Kasaba Ailesinde Meydana Gelen Sosyal ve Kültürel Değişmeler”, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2000, 1 (1), s. 10-30; “Dörtdivan’da Bir Hikâye Kahramanı Yaşadı Süslü Kemal”, DİVANKAV Bülteni, S. 5, Haziran 2002, s. 9; “Dörtdivan’da Modernleşme ve Aile Kimliği”, DİVANKAV Bülteni, S. 11, Ağustos 2008, s. 18-19; “Dörtdivan’da Panayır”, DİVANKAV Bülteni, S. 6, Haziran 2003, s. 21; “Dörtdivan’da Yaylacılık”, DİVANKAV Bülteni, S. 7, Eylül 2004, s. 25.
Almanya’nın Augsburg şehrinde ikamet eden Dörtdivan-Adakınık köyünden şair Servet Yüksel özellikle şiirleriyle Dörtdivan’ın kadim değerlerini şiirleri için gür bir kaynak olarak kullanmayı başarmıştır. Onun şiir kitaplarının bazılarında bu kültürü işleyen güçlü manzumeler göze çarpmaktadır. Bu şiirler, şairin "Aynalardan Bakan Sen Misin" (Ankara 1997), "Gel Ey Aşk" (Şiir Dünyası Kitapları, 2008), "Gül Olsun" (Yüzakı Yayıncılık, İstanbul 2017) isimli kitaplarında yoğunlaşmış durumdadır. Bunun haricinde Yüksel’in DİVANDER ve DİVANKAV dergilerinde yayınladığı ve Dörtdivan kültürünü yaşatan manzumelerinin ve yazılarının bazılarının künyeleri şu şekildedir: “Bizim Yaylalar”, DİVANDER Bülteni, Y. 1, S. 2, Haziran 1997, s. 31; “Gurbet Mektubu”, DİVANDER Bülteni, Y. 3, S. 4, Haziran 1999, s. 12; “Gurbet”, DİVANDER Bülteni, Y. 2, S. 3, Haziran 1998; “Köroğlu” (Şiir), DİVANKAV Bülteni, S. 12, Aralık 2009, s. 25; “Köroğlu”, DİVANDER Bülteni, Y. 1, S. 1, Kasım 1996, s. 10; “Memleketim Düşer Yadıma” (Şiir), DİVANKAV Bülteni, S. 5, Haziran 2002, s. 19; “Nerede O Eski Bayramlar”, DİVANKAV Bülteni, S. 12, Aralık 2009, s. 25; “Yayla Zamanı” (Şiir), DİVANDER Bülteni, Y. 3, S. 4, Haziran 1999, s. 15.
Dörtdivanlı araçtırmacı ve akademisyen Mehmet Solmaz Dörtdivan kültürü konusunda müstakil birkaç makale kaleme almıştır. Solmaz’ın makaleleri Dörtdivan’ın dil hususiyetleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Araştırmacıdan bu hususta müstakil bir kitap çalışması beklemek hakkımızdır. Solmaz’ın bu makalelerinin künyeleri şu şekildedir: “Aldağda’ki Süte Yoğurt Çalmak”, DİVANKAV Bülteni, S. 8, Haziran 2005, s. 20; “Betdem”, DİVANKAV Bülteni, S. 5, Haziran 2002, s. 6; “Dörtdivan Yöresi Dil Malzemesi ve Divanü Lugat-it Türk", DİVANDER Bülteni, Y. 3, S. 4, Haziran 1999, s. 13-14; “Dörtdivan Yöresi Dil ve Folklor Malzemesi ve Dede Korkut Hikâyeleri”, DİVANKAV Bülteni, S. 8, Haziran 2005, s. 16-20; “Dörtdivan’da 1980-2000 Yılları Arasında Doğan Çocuklara Verilen Adlar Üzerine Bir İnceleme”, Halk Kültürü ve Köroğlu Bilgi Şöleni, 2-4 Kasım 2006, Bolu, BAMER Yayınları, Bolu 2008; “Evliya Çelebi Seyahatnamesindeki Bolu Ve Dörtdivan Ağzına Özgü Sözler Üzerine”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/9 Summer 2013, s. 2229-2242; “Güneş ve Yağmur”, DİVANKAV Bülteni, S. 6, Haziran 2003, s. 25.
Devlet arşivlerinde çalışmış olmasının verdiği tecrübeyle Başbakanlık Devlet Arşivleri, Eski Genel Müdür Yardımcısı Halilullah Özcan, Dörtdivan’la ilgili oldukça ciddi araştırmalar yayınlamıştır. Bunların künyeleri şöyledir: “Belgelerle Köroğlu’nun Tarihi Şahsiyeti”, DİVANDER Bülteni, Y. 2, S. 3, Haziran 1998, s. 8-9; “Dörtdivan Tarihinden Belgeler”, DİVANKAV Bülteni, S. 13, Haziran 2011, s. 8-9; “Dörtdivan’ın Tarihine Kısa Bir Bakış”, DİVANDER Bülteni, Y. 1, S. 1, Kasım 1996, s. 8-9; “Dörtdivan’la İlgili Birkaç Vesika”, DİVANKAV Bülteni, S. 11, Ağustos 2008, s. 10, “Dörtdivanlı Hilmi”, DİVANDER Bülteni, Y. 1, S. 2, Kasım 1997, s. 8-9; Yasin ŞEN
Dörtdivan ÇPAL
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
