DÖRTDİVAN SÖZLÜĞÜ HAKKINDA BİRKAÇ SÖZ..
Dörtdivan, konuşma özelliği ve kullanılan kelimelerin hususiyetleri itibariyle çok dikkat çekici bir yerdir. Buranın şive özellikleri birkaç yüzyıl önce Evliya Çelebi’nin dahi dikkatini çekmiş ve meşhur seyyahımız Seyahatnâmesinde burada derlediği kelimelere yer vermiştir.
Gerçekten de Dörtdivan’da kullanılan birçok kelime Anadolu’da konuşulan en eski Türkçenin hatırasından izler taşımaktadır. Bu kelimelerin büyük kısmı dilimizin zenginliğini hâlâ büyük ölçüde yansıtmaktadır. Bu çalışmayla bu zenginliğin gösterilmesi ve Dörtdivan’a özgü söyleyiş özellikleri yansıtan kelimelerin derli toplu bir şekilde burada sunulması amaçlanmıştır.
Bu kısım büyük ölçüde öğrencilerden ve Dörtdivanlılardan derlenen kelimelerden oluşmaktadır. Derlemeler bir süreci beraberinde getirmiştir. Fakat çalışma sırasında sözlük için Dörtdivan’la ilgili kaynaklardan istifade ettiğimizi de bir teşekkür borcu olarak ifade etmeliyiz.
Burada DİVANKAV’ın çıkarmış olduğu bültenden istifade ettiğimizi belirtelim. İsmail Ertuğ’ın yaptığı derlemeler sözlüğümüzü büyük ölçüde besledi ve bu kısmın daha verimli olmasını sağladı. Aynı zamanda Süleyman Yücel ve Fahri Kayaalp yaptıkları derlemeleri bizimle paylaşmışlardı. Biz bu derlemelerden çalışmamızın ilgili yerlerinde istifade etmiştik. Burada bir kere daha kendilerine teşekkür ederim.
Sözlükte dikkat çeken hususlardan birisi bazı kelimelerin ilk anlamının unutulup zamanla mecaz anlamın öne çıkması meselesidir. Bunlarda ilk anlamın tarafımızdan tespit edilmesi oldukça zordu. Biz kelimelerin mevcut anlamını yazmakla beraber eğer karşılaşmışsak bu ilk anlamına da yer verdik.
Bu türden sözlükler için en ciddi problemlerden birisi kelimenin mevcut anlamının tam olarak verilemeyişidir. Anlamın mertebeleri ve çeşitliliği bunu zorlaştırmaktadır. Fakat bu da bir zenginliktir. Mesela “Suyu, ayranı kaptan bardaksız ve bir nefeste içmek” anlamına gelen “Sümürtlemek” kelimesinin köken olarak başka bir anlama gelmesi ve bu kelimenin zamanla anlam değişimine uğramış olması muhtemeldir. Yine “Ölümü beklenen hastanın yatışı.” anlamına gelen “Sünmek” kelimesinde de zamanla bir mecaz anlamın ortaya çıktığı ve bunun “uzamak” olarak bildiğimiz kelime olduğu anlaşılmaktadır.
Biz, Dörtdivan’da kullanılan bu kelimelerin anlamını nihayet burada en net şekilde vermeye çalıştık. Fakat kelimelere anlam verirken hatalarımızın olacağı tabii ve muhtemeldir. Daha geniş çaplı araştırmalarla Dörtdivan’ın ağız özelliklerinin de tespit edilip yörenin bilimsel bir sözlüğünün hazırlanmasına ihtiyaç vardır. Burada bizim yaptığımız şey, daha mükemmel çalışmalara zemin hazırlamak ve böyle bir çalışmaya ne kadar ihtiyaç duyulduğunu fiilen göstermektir.
Yasin ŞEN
Dörtdivan ÇPAL
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
Değerli hemşehrilerimiz ve okuyucularımız, Dörtdivan Sözlüğü A dan Z ye yaklaşık 29 sayfadan oluşmaktadır. Bu nedenle sizlerin daha rahat okuyabilmesi için sözlüğümüzü nasip olursa 5 - 6 bölümde Alfabedik sıraya göre yayımlayacağız.
