GEREDE'DE SOHBET KÜLTÜRÜ VE FERFENE KİTABININ ÖNSÖZÜ
GEREDE’DE SOHBET KÜLTÜRÜ VE FERFENE KİTABININ ÖNSÖZÜ
Gerede’nin Ankara ve İstanbul’u birbirine bağlayan ticaret yolları ve İpekyolu üzerinde bulunması zaman içinde burada şehir kültürünü geliştirmiş, Gerede’yi kültürel olarak zengin bir noktaya taşımıştır. Bu sebeple burada tarih boyunca dikkat çekici bir kültürel çeşitlilik ve zenginlik meydana gelmiştir. Bu zenginliklerden birisi burada gelişen kültür ve edebiyattır. Dolayısıyla Gerede; şiiri, sözlü kültürü, geleneksel sohbet kültürü olan Ferfenesi, yemek kültürü, halk inanışları itibariyle oldukça zengin ve çeşitlilik gösteren, derinlemesine incelenmesi gereken bir memlekettir, diye düşünüyorum.
Gerede’nin köylerinde de kendine has, orijinal bir kültürü vardır. Bunun sebebi ve kaynağı yukarıda söylenen faktörler yanında bir de iklimden kaynaklı insan ilişkileridir. Gerede soğuk bir iklime sahiptir. Soğuk yerlerde insanlar bir araya gelmek, muhabbet ortamı kurmak için kendilerine vesileler arar. Buna biz sohbet kültürü diyebiliriz. Gerede’de Ferfene diye anılan birkaç asırlık bir sohbet geleneği var. Esasen Ferfene adı bugün Ankara’nın ilçelerinde, Çankırı’da, Tokat’ta, Kırşehir’de ve Batı Anadolu şehirlerinde çeşitli şekillerde yaşamaktadır. Ferfene’nin çok canlı bir şekilde yaşadığı yerlerin başında Gerede de gelmektedir.
Ferfenenin 300-350 yıllık bir geçmişe sahip olduğu söylenmektedir. Ferfene, insanların bir araya gelmesi, kaynaşması ve eğlenmesi için ortaya çıkan bir sohbet kültürüdür. Fakat burada Ferfeneyi Orta Asya’daki toy ve şölen gibi insanların bir araya gelmesine, eğlenmesine ve çeşitli kararlar almasına imkân tanıdığını ifade edebiliriz. Bu anlamda Ferfeneyi Orta Asya’daki geleneklere bağlayan araştırmacıların olduğunu söylemek gerekir. Bu görüşe bizim de katıldığımızı söyleyebiliriz. Belki Ferfene adının birkaç asırlık bir geçmişi vardır ama Gerede’deki sohbet kültürünün çok eski zamanlara ve belki de Âhilik kurumuna uzandığını düşünebiliriz.
Ferfene kültürünün hâkim olduğu yerlerde bir kere sözlü edebiyat ürünleri çok zengindir. Şiirler, maniler, bilmeceler bununla beraber köy seyirlik oyunu tarzındaki oyunlarla Ferfene çok zengin bir içeriğe sahiptir.
Ferfene geceleri kış aylarında Bolu’nun Gerede ilçesinde düzenlenen sohbet toplantılarıdır. Bu geceler, bazen köy dernekleri veya delikanlılar birliği tarafından düzenlenir. Bu geceler, camide, köy odasında, evlerde, yayla evlerinde düzenlenebilir. Ferfene gecelerinde eğlenceli oyunlar oynanır, yemekler yenir; gelenlere meyve, çay ve sigara ikram edilir. Ferfene genelde senede bir gün düzenlenir. Akşam saat altı civarında başlar ve sabah saatlerinde son bulur. Uyuyan ve uyuklayan kişiler dayak yer.
Ferfene gecelerini yılda dört beş kere düzenleyen yerler de vardır. Bu gecelerde saz icra heyeti de bulunabilir. Ferfene gecelerinde fotoğraf ve video çekimi yapılması son dönemlerde bunlara izin verilmesiyle mümkün olabilmiştir. Eskiden bu gecelerde oynanan oyunların dışarıya gösterilmemesine çalışıldığı anlaşılmaktadır.
Ferfene geceleri genelde yılın ocak ve şubat aylarına rastlayan günlerinde icra edilir. Köylü köy odasında hep birlikte toplanır. Odaya girerken herkes birbiriyle selamlaşır, tokalaşır. Hâl hatır sorulur. Sonra soba yakılır. Hazır yemekler gelir.
Ferfene’nin başlamasına yakın önce akşam namazı kılınır. Sonra Kuran tilavet edilir. Kuran okunduktan sonra yemek yenir, sohbetler edilir. Yemekten sonra meyve ikram edilir. Çay demlenir. Çay ikram edilir. Çay demlendikten sonra oyun oynama falı başlar.
Bunları düzenleyen köy gençleridir. Bunu organize eden bir lider vardır. Burada amaç gençlerin ve yaşlıların bir araya gelmesi, muhabbet etmesi ve kaynaşmasıdır. Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi bu geleneğin halk arasında üç yüz yıldan beri devam ettiği söylenir. Ancak Ferfene geceleri Âhilik kültüründen kaynağını alıyorsa bu tarihin çok daha eskilere uzanması mümkündür.
Yemek faslından sonra gelenler saatlerce süren oyunlar oynar. Tekerlemeler söylenir, yüzük bulmaca, tekerleme oyunu, çavuş oyunu, topuk dövme oyunu, ak dört oyunu, gabak oyunu, öküz nallama, Cezayir oyunu, kelle oyunu, fincan oyunu, tilki oyunu, zor geçit oyunu, arı oyunu, budama oyunu, Koçumlar köyü oyunu, tın tabak oyunu, avcı oyunu, güvercin taklası, düdük takma oyunu, teke salma oyunu, kim vurdu oyunu, tepsiden parayı alma oyunu, çapkın hortlak oyunu gibi oyunlar oynanır. En sonunda dualar eşliğinde gece sona erer.
Ferfenede yukarıda sayılanlardan daha başka oyunların da oynandığı tahmin olunabilir. Bu çalışma içerisinde, tespit ettiğimiz oyunlara burada mümkün olduğu kadar yer verilmeye çalışılmıştır. Fakat beri yandan gözden kaçan yahut Ferfenede icra edilmeye edilmeye unutulan birçok oyunun var olduğunu söyleyebiliriz. Ferfenede düzenlenen köy seyirlik oyunları üzerinde ayrıca durulması gerektiğini ifade edebiliriz.
Ferfene geceleri, sadece gençler tarafından değil ihtiyarlar tarafından da düzenlenebilir. İhtiyarlarınkinde oyun ve eğlenceler daha az olur veya hiç olmaz. Bunlar genelde belli dönemlerde yapılan ve gençlerinkine göre belli aralıklarla devam eden sohbet toplantılarıdır. Mesela on iki kişiden oluşan bir ihtiyar grubunun sohbet toplantıları aralık ayında başlar, mart ayında sona erer. Bunlar daha çok kış gecelerinde, köy odalarında düzenlenen sohbetlerdir. Yılda bir gün, bir gece düzenlenen Ferfene geceleri ihtiyarlar tarafından düzenlendiğinde daha uzun süreli olabilir.
Ferfene günümüzde Ankara, Çankırı ve Batı Anadolu şehirleri başta olmak üzere Bolu’nun Gerede ilçesinde ve köylerinde yaşamaya devam ediyor. Geredeliler kültürümüzü sohbet gibi çok zengin bir yönünü temsil eden ferfeneyi koruyorlar.
Ferfenenin yaşatılması ve yaşaması için bazı tedbirlerin alınması gerekiyor. Öncelikle ferfenenin tanıtılması adına bir belgesel film yapılabilir. Sonuçta ferfenenin kültür kuruluşları, belediyeler tarafından maddi olarak desteklenmesi gerekmektedir.
Ferfenenin geleceğe zenginleşerek aktarılabilmesi için daha geniş organizasyonlar tarafından yaşatılması ve korunması gerektiği bugün için ortadadır. Bugün ferfene, köylerin ve köy derneklerinin destekleriyle, organizasyonuyla devam edebilmektedir. Halbuki içeriğiyle zengin kültürel miraslarımızdan biri olan ferfenenin devletimizin kültür kuruluşları tarafından da desteklenmesi gerekmektedir.
Bu çalışma Gerede’de tarih boyunca yaşatılmış ve korunmuş sohbet kültürü ve ferfeneyi konu edinmektedir.
Gerede’deki “sohbet” toplantılarının ferfeneden az veya çok ayrılan taraflarının olduğunu söyleyebiliriz. Bu anlamda “Ferfene, Gerede köylerine has bir gelenek. Aradaki fark az ama var. Sohbet toplantıdır, daha zengin ve belli bir eğitim, kültür kazandırmayı hedefliyor.” diyen Abdullah Demirci haklıdır. Sonuçta Gerede merkezde düzenlenen toplantılar “sohbet toplantıları”, köylerdekiler de “Ferfene” olarak adlandırılabilir.
“Gerede’de Sohbet Kültürü ve Ferfene” adını verdiğimiz bu çalışmanın ilçenin bu konudaki zenginliğini işleyen ilk müstakil kitap çalışması olduğunu ifade etmek isteriz. Bilebildiğim kadarıyla bu çalışma Anadolu’daki ferfene kültürü hakkında de kaleme alınmış ilk kitap çalışması özelliğini taşımaktadır. Elbette eksikleri vardır. Fakat bu küçük kitabın bu kültür mirasını geleceğe taşımada önemli bir rol oynayacağını ümit ediyoruz.
Bu küçük kitabın hazırlanması esnasında Gerede’yle ilgili diğer çalışmalarımda beni her zaman destekleyen ve bir Gerede sevdalısı olan halkbilimci Dr. Abdullah Demirci hocamın yardımlarını gördüm. Kendisine teşekkür ederim. “Gerede’de Sohbet Kültürü ve Ferfene” kitabımızın Gerede’nin kültür araştırmalarına bir katkı olmasını ve yeni çalışmalara ilham vermesini dilerim. Dr. Yasin ŞEN
Haziran 2024 Gerede
