Gerede, tarihte çeşitli kültürel zenginliklere ev sahipliği yapmış bir yerdir. Gerek Roma döneminde gerekse Osmanlı döneminde şehrin mânevî bir merkez olması dikkat çekicidir. Öte yandan ticaret yolları arasında olması, zengin ilim ve kültür geçmişi Gerede'yi tarihte birçok kıymetimizin biriktiği, buluştuğu bir merkez hâline getirmiştir.
Tasavvuf tarihinde dikkate değer mutasavvıflar yetiştiren Gerede medreseleriyle de bir dönem ilim merkezi olmuştur. Eli kalem tutan âlimleri, geride çok önemli eserler bırakmış müftüleri, tekkelerinde irfan ve aşk dağıtan velileri ve her dönemde yetişen değerli şairleriyle Gerede mencut ve tarihî potansiyeli üzerinde önemle durulması gereken bir şehirdir.
Gerede'nin dikkatimizi üzerine çeken kültür zenginliklerinden birisi de yazmalarıdır. Bir zamanlar Gerede'de toplu ve ferdî olarak kitap okumanın hayli yaygın olduğu bu yazmalara bakılarak söylenebilir. Gerede'de hâlen elyazmalarına ulaşılıyor olması bunların bir zamanlar burada ne kadar yaygın olduğunu gösterir. Bizim zaman zaman yaptığımız araştırmalarda bol miktarda Osmanlıca matbu eser yanında elyazması bazı eserler de dikkatimizi çekmişti. Bunlardan birisi Hacı Bayram Velî hazretlerinin halifelerinden Yazıcızade Muhammed'in kaleme aldığı Muhammediye idi. Bu eser elyazmasıydı ve bu Gerede civarında onun bir zamanlar ne kadar okunduğunu gösteriyordu. Muhammediye Anadolu'da çok okunan tasavvufî bir eser olmakla birlikte bunun bir elyazması olması bizce Gerede'yi bu konuda önemli bir yer hâline getirmektedir.
Gerede yazmaları konusunda dikkatimizi çeken bir diğer husus özellikle yaşlılardan intikal eden ve içeriği dinî konular olan yazmalardır. Bunlardan inceleme şansı bulduğumuz bir yazma eser 1783 yılında yazılmıştı. Tarihi birkaç asır geriye gidebilen bu yazma muhtemelen asırlardan beri burada okunuyordu.
Bu anlamda Gerede'de yapılacak bir araştırmanın nihayetinde tarihî ve edebî değeri olan yazmalar elde edilebilir. Biz yaptığımız araştıramalarda mevcut ve ulaşabildiğimiz yazmaların önemli bir kısmının dinî muhtevada olduğunu gördük. Allah'ın isim ve sıfatları, Hz. Peygamber ve diğer peygamberlerin hayatları, cennet cehennem, mizan terazi, dualar, günlük yapılan ibadetler, sûreler, hangi duanın niçin okunması gerektiği vb. konular bu yazmaların içeriğindeki genel mevzulardır.
Gerede'de tekkelerin ve medreselerin köklü kurumlar olarak ortaya çıkması evlerde, konaklarda, dergahlarda, camilerde bu yazmaların münferit veya toplu olarak okunmasında önemli bir rol oynamıştır. Gerede'de toplu kitap okumanın bu açıdan hayli yaygın bir uygulama olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle kadınlar arasında bunun böyle olduğu görülmektedir. Çünkü yazma ve matbu Osmanlıca eserlerin önemli kısmı yaşlı kadınlardan günümüze intikal etmiştir.
Bu yazmalar içerisinde zaman zaman manzum parçalara tesadüf edildiği de olur. Bunlar da genelde dinî muhtevalı manzumelerdir. Bazı ilâhî parçalarından Gerede'de insanların bir araya geldiği vakitlerde bunların birlikte söylendiği anlaşılmaktadır. Gerede özellikle ilahiler açısından oldukça zengin bir yerdir.
Gerede yazmaları şehrin köklü kültürü ve kadim hafızası için bize bir şeyler söyleme şansına sahiptir. Bugün bu konuda yeterli araştırma ve inceleme yapılmadığı için konunun muhtevası belirsizdir ve Gerede yazmalarının akıbeti, ne olacağı şimdilik meçhuldür. Bazı kimseler büyüklerinden kendilerine intikal eden bu yazmaları büyük bir emanet bilinciyle muhafaza etmektedir. Zaten böyle bir yazının ortaya çıkmasına da bu duyarlı kimseler vesile olmuştur. Onların koruması ve kıymet vermesi sayesinde Gerede yazmalarının en azından bir kısmı günümüze ulaşmış durumdadır. Fakat kenarda âtıl bir hâlde duran, kimselerin ilgilenmediği veya zaman içinde kaybolup giden yazmaların pek çok olduğu da tahmin edilebilir. Yazmaların kaybolmalarının önüne geçmek üzere ciddi çalışmaların yapılması, bunların tespit edilmesi, gerekirse bunların elde edilmesi yoluna gidilmelidir. Zaman her geçen gün Gerede yazmalarının aleyhine işlemektedir.
