Gerede, Anadolu’nun fethinden başlayarak günümüze kadar Türklüğün en sağlam köklerle değerlerini yaşattığı ve bunları da zamanla zenginleştirdiği yerlerden birisi olmuştur. Ticaret yolları üzerinde bulunması, büyük şehirlere yakın olması, zengin bitki örtüsü, doğal güzellikleri Gerede’yi aynı zamanda kültür ve çeşitli zanaat dalları açısından dikkat çeken bir yer hâline getirmiştir.
Gerede’nin tarih boyunca yetiştirdiği şairlerin, velilerin ve âlimlerin fazla oluşu asla tesadüf değildir. Şehir hem Roma hem de Osmanlı dönemlerinde mânevî bir merkez olarak gelişmiştir. Bütün bunlar Gerede kültürünün tarih boyunca zengin ve çeşitli olmasının sebeplerinden birkaçıdır.
Gerede, tarihte yetiştirdiği Geredeli Hacı Hâlil Efendi, Mustafa Rûmî Efendi, Geredeli Abdullah Efendi, Geredeli Figânî, Gerede müftüsü Ali Rıza Ünlü gibi şair ve mutasavvıf şahsiyetlerle insan yetiştirme noktasından o zengin tecrübesini ispatlamıştır.
Gerede özellikle Osmanlı döneminde yetiştirdiği âlimleriyle tanınan bir yerdir. Bunun yanında Gerede halk kültürü açısından da oldukça zenginlik göstermektedir. El sanatları yanında günümüzde bile hâlâ yaşayan zanaatları ve “ferfene” adıyla bilinen sohbet kültürü Gerede’yi birçok açıdan olduğu kadar kültürü açısından da dikkat çekici bir yer hâline getirmektedir. Dolayısıyla bütün bu zenginlikleri, ilçenin kültür tarihi açısından incelenmesini zorunlu kılmaktadır. Biz de bu durumu dikkate alarak öğrencilerimizle birlikte bir derleme faaliyetine giriştik. Elinizdeki küçük kitap, bu niyet ve düşüncelerle ortaya çıkmıştır.
Bu vesileyle masallar, maniler, bilmeceler açısından hatırı sayılır derlemeler yaptığımızı ifade etmek gerekir. Sözlü edebiyatımızın her geçen gün unutulmaya biraz daha mahkûm olan bu ürünleri öğrencilerimizin destekleriyle bulunabildiği kadar kayıtlara girmiştir. Bunların yanında artık sosyal hayatımızdan çekilip giden halk inanışları da burada derlenen ürünler arasındadır. Eski sosyal hayatımızdan izler taşıyan ve artık birçoğu unutulmuş bulunan bu halk kültürü ürünleri kitabımızda bir bölüm hâlinde yer almıştır.
Çalışmamızın en renkli bölümlerinden birisi tekerlemeler ve çocuk oyunlarıdır. Bunlar geçmişte oynanan çocuk oyunlarıdır ve teknolojinin hayatımızda bir dolu yer edinmesinden sonra birçoğu kaybolmuş gitmiştir. Öğrencilerimiz bu konuda büyükleriyle görüşüp bunları kayıt altına almaya çalışmıştır. Böylece Gerede Anadolu Lisesi olarak Gerede kültürünün kayıt altına alınmasına yönelik bir çalışma ortaya koymuş bulunmaktayız. Bu türden çalışmaların aslında ilçe genelinde yapılması Gerede’nin hafızalarda kalan sözlü edebî mahsulleriyle halk kültürü unsurlarının kaydedilmesi açısından elzemdir.
Türkiye'nin hemen her yerinde olduğu gibi Gerede’nin sözlü kültürü de her geçen gün hafızalardan silinmekte, sözlü halk edebiyatı ürünleri kaybolup gitmektedir. Özellikle gençlerin bir nesil öncesinde bile yaşanmış onca tecrübeyi öğrenememeleri neticesinde kültür tarihimiz muhatapsız kalmaktadır. Bu yüzden de gençler tecrübelerden beslenememektedir. Bunun bir neticesi olarak halk kültürü ürünleri yitip gitmektedir.
Kültür derlemeleri ve gelişen teknoloji bunun önüne geçmek üzere bize imkânlar sunmaktadır. Bir açıdan teknolojiye yenilen sözlü gelenek onu bir köprü gibi kullanarak geçmişten geleceğe taşınabilmektedir. Bunun böylesi olması da beklenir. Fakat artık icra ortamı kaybolduğundan, köylerdeki nüfusun büyük ölçüde şehirlere taşınmasından, geçmişteki sohbet ve birlik ortamının artık kalmamasından kaynaklanan sebeplerle sözlü edebî ürünler kaybolup gitmektedir.
Gerede’nin kaybolan edebî ürünlerinin karınca kararınca önüne geçmek üzere Gerede Anadolu Lisesi olarak öğrencilerimizle birlikte kültür derlemeleri yaparak bunları kayıt altına almaya çalıştık. Öğrencilerimize verdiğimiz ödevlerin bir sonucu olarak elde ettiğimiz bazı sözlü edebiyat ürünleri burada tarafımızdan gözden geçirilmiş, sınıflandırılmış ve yayına hazırlanmıştır.
Bu kitap böylece Gerede Anadolu Lisesi öğrencilerinin özverili gayretleri sonunda ortaya çıkmıştır. Bu çalışma içerisinde masallar, maniler, atasözleri, halk deyişleri, hikâyeler, bilmeceler, tekerlemeler, oyunlar, ninniler, şiirler, halk inanışları, hatıralar yer almaktadır. Bu çalışmada aynı zamanda tarafımızdan Gerede’de yapılan hikâyeler ve bilmeceler de yer almıştır. Kitapta yer alan “Dost Kalemlerden” kısmı ise Gerede dışından olduğu hâlde derlemelerimize katılan öğrencilerimizin getirdiği kültür mahsullerine ayrılmıştır. Okul olarak yaptığımız bu çalışmada bu güzel ürünleri dışarıda bırakmayı istemedik.
Bu kitabın Gerede’nin kültür araştırmalarına mütevazı bir katkı olarak kabul edilmesini dilerim. Yasin ŞEN
Gerede Anadolu Lisesi
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
