GEREDE’DE BİR AZİZ MAHMUD HÜDÂYÎ HALİFESİ
ŞEYH HÜSEYİN EFENDİ
Celvetiyye tarikatinin pîri Aziz Mahmud Hüdâyî hazretlerinin pek çok halifesi vardır. Onunla ilgili kaynaklarda bu halifelerin bazılarının sadece isimleri zikredilmekte, bir kısmının da hayatıyla ilgili kısmen ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Hasan Kamil Yılmaz tarafından kaleme alınan “Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı” adlı eserde sadece ismi zikredilen bir Hüseyin Efendi vardır (s. 93). Hüseyin Efendi hakkında burada herhangi bir bilgi verilmemiştir. Yine Aziz Mahmud Hüdâyî hazretlerinin bu eserde kayıtlı, hayatı hakkında pek bilgi olmayan onlarca halifesinin olduğu anlaşılmaktadır.
Devlet Arşivleri’nde kayıtlı bazı belgelerden Aziz Mahmud Hüdâyî hazretlerinin halifelerinden Hüseyin Efendi’nin Gerede’ye geldiğini, burada bir dergâh açtığını ve bu dergâha imam-hatip olarak tayin edildiğini anlıyoruz. Fakat bu belgelerde Şeyh Hüseyin Efendi’nin hayatı hakkında ayrıntılı bilgi yoktur. Bu belgelerde, sadece onun burada yaptırdığı ve muhtemelen dergâh olarak kullandığı caminin hitâbetine yapılan tayinler söz konusu edilmektedir.
Şeyh Hüseyin Efendi Camii’yle ilgili diğer belgeler ise daha sonraki dönemlere aittir. Bunlarda yine Şeyh Hüseyin Efendi Camii’ne imam-hatip tayin edilmektedir.
Camiye imam-hatip tayiniyle ilgili elde bu şekilde birkaç belge daha vardır. Belgelerin bizim için önemi bunlarda Şeyh Hüseyin Efendi’nin Üsküdar’da medfun Aziz Mahmud Hüdâyî hazretlerinin halifelerinden olduğunun vurgulanmış olmasıdır. Kanaatimizce bu husus oldukça önemlidir. Çünkü biz bu belgelere dayanarak Gerede’de aslında kimliği meçhul olan Şeyh Hüseyin Efendi’nin İstanbul-Üsküdar’da mânevî terbiye gördüğünü, bunun neticesinde kendisine Aziz Mahmûd Hüdâyî hazretleri tarafından hilafet verildiğini ve onun Gerede’ye halife olarak tayin edilip burada Celvetiyye’ye ait bir dergâh açtığını söyleyebiliriz. Bu durumda Gerede’de Halvetiyye tarikatına ait tekkelerin yanı sıra Celvetiyye’ye ait bir dergâhın da bulunduğu anlaşılmaktadır. Üstelik bu durumda Gerede Şeyh Hüseyin Efendi Camii’nde, onun Horasan’dan geldiği şeklindeki bazı bilgilerin düzeltilmesi gereği de ortaya çıkmaktadır.
Burada biz konuyu desteklemek üzere Şeyh Hüeyin Efendi Camii’yle ilgili bir belgeyi söz konusu etmek istiyoruz. Aşağıda Hicrî 1255 (M. 1839) senesinde Şeyh Hüseyin Efendi Camii’ne ait imam-hatip tayiniyle ilgili bir belge vardır. Bu belgede Seyyid Hâfız Muhammed Emin Halife’nin buraya tayin edildiği belgenin hemen üzerinde yer alan padişahın “İzn-i hümâyûnum olmuşdur.” şeklindeki izninden anlaşılmaktadır. Bu belgenin önemi burada Şeyh Hüseyin Efendi’nin Üsküdarlı Aziz Mahmud Hüdâyî hazretlerinin halifesi olduğunun özellikle belirtilmiş olmasıdır. Belgenin okunuşu şöyledir: “Arz-ı bende-i bî-mikdâr oldur ki,
Şevketlü kerâmetlü mehâbetlü kudretlü veliyyü’n-ni‘âmım efendim, pâdişahım Gerede Kasabası’nda Demürciler Mahallesi’nde vâkî‘ müteveffâ Üsküdârî hülefâsından Eş-şeyh Hüseyin Efendi Câmi‘-i şerîfinin hitâbeti mahlûl olmağla erbâb-ı istihkakdan Seyyid Hâfız Muhammed Emin Halîfe’ye sadaka buyrulmak ricâsına Gerede nâ’ibi itmekle bâlâsı izn-i hümâyûnum olmuşdur hatt-ı hümâyûn şevket-makrunlarıyla tezyin buyrulmak bâbında emr ü fermân şevketlü kerâmetlü mehâbetlü kudretlü veliyyü’n-ni‘âm efendim pâdişâhumundur.
Yine bu camiiyle ilgili Hicrî 1226, Milâdî 1811 senesine ait bir belgede bir imam hatip tayini daha söz konusu edilmektedir. Ancak burada Şeyh Hüseyin Efendi’nin Aziz Mahmud Hüdâyî hazretlerinin halifesi olduğu kaydedilmemiştir. Üstelik bu belgedeki yazılar silik bir durumdadır. Yine Hicrî 1089, Milâdî 1678 senesine ait, Yıldırım Bayezıd Camii’ne tayin edilen Şeyh Hüseyin Efendi’nin ücretinin ödenmesiyle ilgili bir belge bulunmaktadır. Bu Şeyh Hüseyin Efendi, Demirciler Mahallesi’nde bir camii inşa eden, Aziz Mahmud Hüdâyî hazretlerinin halifesi ve Gerede’de Celvetiyye’yi temsil eden zât olmalıdır. Bu durumda Şeyh Hüseyin Efendi’nin daha sonraki yıllarda bu camiyi inşa ettirdiği anlaşılmaktadır. Nitekim Hicrî 1106 Milâdî 1694 yılına ait bir belgeden Şeyh Hüseyin Efendi’nin Gerede-Demirciler Mahallesi’nde kendisinin yaptırmış olduğu camiye imam hatip olarak tayin edildiğini öğrenmekteyiz. Bu durumda Şeyh Hüseyin Efendi’nin bu tarihte hayatta olduğu ve caminin yapımının da 1694 senesinde bitirildiği anlaşılmaktadır. Vefat tarihi bilinmeyen Şeyh Hüseyin Efendi, Gerede’de kendi yaptırdığı caminin haziresinde medfundur.
Sonuç olarak kaynaklarda hayatı hakkında hemen hiçbir bilgi olmayan ve Gerede’ye Aziz Mahmud Hüdâyî hazretleri tarafında halife olarak gönderilen Şeyh Hüseyin Efendi’nin belgelere dayanarak en azından 1678-1694 seneleri arasında burada tasavvufî faaliyette bulunduğu, kendi adıyla anılan bir cami yaptırdığı ve vefatından sonra bu caminin haziresine defnedildiği anlaşılmaktadır. Bugün camide onun Horasanlı olduğuna dair yanlış bilginin düzeltilmesi gerekmektedir. Ayrıca, camide kayıtlı bilgilerde Hicrî On Birinci yüzyılın Milâdî olarak kabul edildiği görülmektedir.
Şeyh Hüseyin Efendi Milâdî olarak 17. Yüzyıl’da Gerede’de yaşamış bir kâmil insandır. Bu durumda onun sayesinde Gerede ve Üsküdar arasında mânevî bir köprü kurulmakta ve buradaki tasavvufî faaliyetler hakkında daha net ve zengin yorumlar yapılabilmektedir. Kaynaklar: Devlet Arşivleri, katalog.devletarsivleri.gov.tr [Erişim Tarihi: 21.03.2022].
Hasan Kâmil Yılmaz, “Aziz Mahmud Hüdâyî” Maddesi, TDVİA, C. 2, s. 338-340.
Hasan Kamil Yılmaz, Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı,
https://www.hudayivakfi.org/images/download/AZIZ_MAHMUD_HUDAYI.pdf [Erişim Tarihi: 21.03.2022].
Mustafa Tatcı, Musa Yıldız, Aziz Mahmud Hüdâyî Dîvân-ı İlâhiyât, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yay., Ankara 2015. Yasin ŞEN
