DÖRTDİVAN ÇAVUŞLAR CAMİİ’NDEKİ İKİ KİTABE
Çavuşlar Camii Dörtdivan’ın en eski camisi olarak bilinir. Şimdiki bilgilerimize göre en az iki yüz yıllık bir geçmişi vardır.
Bu cami, tarihte farklı isimle anılmıştır. Osmanlı Devleti döneminde Cuma Camii, Alaca Mescid, Baba Hızır Camii olarak bilinmekteydi. Günümüzde Çavuşlar Camii yanında Cuma Camii veya Merkez Camii de denmektedir.
Çavuşlar Camii’nin yanında daha önce bir medrese olduğu vakfiyesinden anlaşılmaktadır. Cami, bu vakfiyede Alaca Mescid diye geçmektedir. Caminin hemen yanındaki medresenin de Baba Hızır Medresesi diye anıldığı bu vakfiyeden anlaşılmaktadır. Bu medrese daha sonraki zamanlarda yıkılmış ve ondan geriye hiçbir şey kalmamıştır. Sadece caminin doğu tarafındaki sokağın adı Baba Hızır Sokağı adıyla kalmıştır.
Caminin iki girişi bulunmaktadır. Bu girişlerden doğu kısmındaki kapının üzerinde yer alan Osmanlıca kitabeler dikkat çekmektedir. Yalnız bunlar, kullanılan boya yüzünden aşınmış gibidir. Bu yazıda bu kitabeler üzerinde durulacaktır.
İlk kitabe cami girişinin sağında ve yukarıda bulunmaktadır. Okunuşu şöyledir:
Hudâ eylesin(?) âbâd ebed Allah
Erişdi çün ana tevfik-i Allah
Bânî-i sânîsi Sâlih Paşa kim
Olaydı râh-ı Hakk’a sa‘yi her gâh
Bu câmi‘i behişt-misâl yapdı
Bedel vire Hudâ cennetde hem câh
Bin iki yüz otuz altı senesi
Tamâm oldu didi eş-şükrilillah
1236 (1821)
Yukarıdaki tarih kitabesi dört beyitli bir şiir şeklinde tanzim olunmuştur. Bu kitabeye göre caminin bu, ikinci yapılışıdır. Camiyi ikinci kez yaptıran ise Sâlih Paşa’dır. Cami, Hicri olarak 1236, Milâdî olarak 1821 senesinde yaptırılmıştır. Yani bundan tam iki yüz sene önce.
Caminin bu ikinci yapılışı olduğuna göre demek ki burada daha önce bir cami daha vardı ve harap duruma düşmüştü. Bu sebeple böyle ikinci defa bir cami yapılması veya var olanın tamir edilmesi zarureti ortaya çıkmıştı. O hâlde ilk caminin yapılışını en azından 1750’li yıllara, hatta daha öncelere götürmede bir beis görünmüyor. Fakat bu ilk camiyle ilgili elde herhangi bir belge bulunmuyor.
İlkine göre yazıları biraz bozulmuş ikinci kitabenin ise okunuşu şöyledir:
Hamdülillah olur mevlîde hürmeti
Baba Hızır hazretinin himmeti
Ta‘mîr-i sânî (.....................)
Oldı esbâb Sâlih Paşa hazreti
Sâlisen ta‘mîre gayret idüp
Cümle ahâliler merhameti
Târihi bin iki yüz doksan bî-şek
Evsatında oldu işte temmeti
Bu ikinci kitabe tamir kitabesidir. Bu kitabe, caminin eski ismine atıfta bulunan Baba Hızır ismi geçmesi açısından önemlidir. Cami 1290 senesinde üçüncü kez tamir görmüştür. Bu yıl, milâdî olarak 1874 senesine tekabül etmektedir. Camiyle ilgili bilgi verilen kaynaklarda 1874 yılı, yapım yılı olarak verilmektedir. Kitabeler de göstermektedir ki, bu cami 1821 senesinde yapılmış veya iyi bir tamir görmüştür.
Bu ikinci kitabede Salih Paşa’nın burayı ikinci kez tamir ettirdiği söyleniyor. 1874 senesinde de üçüncü kez tamir görmüştür. 1821 yılının bu kitabede caminin tamir edildiği yıl olarak kabul edildiği anlaşılıyor. Bu üçüncü tamirde halkın da iştirak ettiği söyleniyor. Çavuşlar Camii içerisinde bir de bir mezar kitabesi vardır. Alt tarafı kırık olan bu kitabenin kime ait olduğu belli değildir. Burada sadece şu satırlar okunabilmektedir: “Âh Mine’l-Mevt/ Garîk-i bahr-i isyânım / Ki muhtâc-ı îşânım / Yüzüme urma günâhım / Yâ Rab bî-mecâlim / Tutup kâh ki rûy-ı siyâhım ...” Kitabenin bundan sonraki kısmı yoktur.
Çavuşlar Camii, eski adıyla Baba Hızır Camii, Dörtdivan’ın tarihî değerlerinden birisidir. Bu hususta gerekli çalışmaların yapılıp gelen geçen kimselerin aynı zamanda bu tarihî kıymete uğramaları ve buradaki havayı teneffüs etmeleri yerinde olurdu. Yasin ŞEN
Dörtdivan ÇPAL
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
Çavuşlar Camii içerisinde bir de bir mezar kitabesi vardır. Alt tarafı kırık olan bu kitabenin kime ait olduğu belli değildir. Burada sadece şu satırlar okunabilmektedir: “Âh Mine’l-Mevt/ Garîk-i bahr-i isyânım / Ki muhtâc-ı îşânım / Yüzüme urma günâhım / Yâ Rab bî-mecâlim / Tutup kâh ki rûy-ı siyâhım ...” Kitabenin bundan sonraki kısmı yoktur.
