DÖRTDİVAN'DA MUHAMMEDİYE ve AHMEDİYE OKUMA KÜLTÜRÜ

Dörtdivan'da yaptığım araştırmalarda Hacı Bayram-ı Veli hazretlerinin iki halifesi Gelibolulu Yazıcıoğlu Ahmed ve Yazıcıoğlu Mehmed kardeşlerin Envârü’l-Âşıkîn ve Muhammediye adlı eserlerinin bazı Osmanlıca matbu nüshalarına tesadüf ettim. Peki, Yazıcıoğlu Ahmed ve Yazıcıoğlu Mehmed kimdir, kısaca bundan söz edelim.
Yazıcıoğlu Mehmed’in ve Yazıcıoğlu Ahmed’in doğum yerleri ve tarihleri tam olarak bilinmemektedir. Gelibolu’da yaşamıştlardır. Babalarının adı, Şemsiyye adlı kitabın müellifi Yazıcı Sâlih’tir. Hacı Bayram Velî hazretlerinin Edirne seyahatinde Gelibolu’da ona intisap edip dervişi olmuşlardır. Yazıcıoğlu Mehmed hazretler 1451 senesinde Gelbolu’da vefat etmiştir. Yazıcıoğlu Ahmed, ise daha çok Ahmed-i Bîcân diye tanınmıştır. Yazıcıoğlu Mehmed’in kardeşidir. Tasavvufî eğitiminde riyazetle yoğun meşgul olduğundan yemeden içmeden kesilmiş ve bedenen zayıflamakla “Bîcân” (Cansız” diye tanınmıştır. Vefat tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Muhtemelen 1466 senesinden sonra vefat etmiştir. Mezarı ağabeyi Yazıcıoğlu Mehmed’in türbesinin yakınlarındadır. Bu iki kardeş Hacı Bayram Velî hazretlerinin dervişlerindendir. Yazıcıoğlu Mehmed Muhammediye adlı eseri, Yazıcıoğlu Ahmed de Envârü’l Âşıkîn (Âşıkların nurları) adlı eseriyle tanınmışlardır. Bu eserler Anadolu’da pek çok defa okunan kitaplardır. (Burada İslam Ansiklopedisi’nin ilgili maddelerinden yararlanılmıştır.) Halk arasında çok rağbet gören Ahmediye adlı eser de yine Yazıcıoğlu Ahmed’e izafe edilmektedir. Bu eserin başka müelliflere ait olduğunu söyleyen araştırmacılar da vardır.
Dörtdivan’da derleme yaparken Ahmediye ve Muhammediye’nin bazı matbu nüshalarıyla karşılaştım. Bu eserler burada okunuyor mu diye araştırdığımda geçmişte Dörtdivan'da onların çok okunduğunu öğrendim. Hatta konuyla ilgili Çavuşlar Camii İmamı İsmail Tezel hocam şöyle bir anekdot nakletti:
Doğancılar köyünde bir akşam Ahmediye okunuyormuş. Hazret-i Ali efendimizin savaşlarının anlatıldığı kısımda onun elindeki kılıcı yukarıya kaldırdığı söylendikten sonra okuyan kişi o akşamki okumayı bitirmiş. Mecliste hazır bulunanlardan biri ertesi günü başka bir köye davet edilmiş. Adam davet sırasında fazla tahammül edememiş ve atına atladığı gibi köyüne dönmüş ve Muhammediye’nin okunuşuna yetişmiş.
Yaşanan bu olay da göstermektedir ki, Dörtdivan’da toplu kitap okuma kültürü bir zamanlar yaygın bir özellik göstermedeydi. Envârü’l Âşıkîn, Ahmediye ve Muhammediye burada okunan birkaç eserden biriydi sadece. Bilhassa cönklerden ilahi okuma geleneği de göstermektedir ki, burada başka eserler de okunuyor ve toplu hâlde dinleniyordu.
Peki, Bayramiye geleneği içerisindeki bu eserler Dörtdivan civarına nasıl geldi? Bu toplu kitap okuma geleneği nasıl oluştu? Bu durumun Ümmî Kemal hazretleri ve Hacı Bayram Velî hazretleri arasındaki yakınlıkla bir ilgisi olmalıdır. Ümmî Kemal hazretleri Hacı Bayram Velî’nin ya dervişi ya da bu iki Allah dostu Somuncu Baba’nın dervişleridir.
Ümmî Kemâl ve Hacı Bayram Veli arasındaki ilgiye işaret eden hususlardan birisi kanaatimizce Dörtdivan ve yöresinde Ahmediye ve Muhammediye okuma geleneğidir. Bu kitapların hem yazma hem de matbu nüshalarına en azından yakın zamanlara kadar burada çok fazla rastlanması da bunu göstermektedir.
Anadolu’da toplu hâlde okunan kitapların etrafında belirli bir kültür ortamının Dörtdivan’da da meydana geldiği anlaşılmaktadır. Bunun daha yaygın bir çerçevede değerlendirilmesi ve okunan kitapların tespit edilmesi gerekmektedir.
Yasin ŞEN
Dörtdivan ÇPAL
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni