DÖRTDİVAN KÜLTÜR ATLASI NASIL HAZIRLANDI?
Bundan önceki yazılarda Dörtdivan Kültür Atlası adıyla hazırladığımız bir kitap projesinden söz etmiştik. Bu projeyi birkaç ay içerisinde kitap olarak ortaya çıkarmak istiyoruz. Bu yazıda Dörtdivan Kültür Atlası’nın öncesi ve sonrasıyla nasıl hazırlandığından ve çalışmamızın muhtevasından söz edeceğiz.
Dörtdivan’a geldikten sonra biz öncelikle burada iyi korunduğunu fark ettiğimiz kültür unsurlarıyla karşılaştık. Burası mazisine bağlı olmakla beraber gerek nüfusun azlığı, gerekse yetişenlerin Ankara, İstanbul başta olmak üzere başka şehirlere göç etmeleri sebebiyle burada yaşayan kültür, gücünden her geçen gün çok şey kaybediyordu. Biz bu amaçla önce şahsî olarak bazı çalışmalara ve derlemelere başladık.
Dörtdivan’da yaklaşık iki yıl devam eden bir derleme faaliyetinde bulunduk. Bu zaman dilimi içerisinde ağırlıklı olarak tek başımaydım. Kaynak kişileri hariç tutarsak bu işe başlarken herhangi bir kurumun veya kişinin bir desteği olmadı. Sadece bir muhabbetle başladığımız derlemelerin çok hayırlı ve bereketli dönüşleri oldu. Giderek kültürel bakımdan daha zengin ve Dörtdivan kültürünü kendine dert edinen duyarlı bir çevreyle bu sayede tanıştım.
Dörtdivan Çok Programlı Anadolu Lisesi’nde Şubat 2020 itibariyle göreve başladıktan sonra çalışmalarımız hız kazanmıştır. Bu konuda öğrencilerimizin desteğine başvurduk ve onları bu hususta bilgilendirmeye çalıştık. Konuya ilgi duyan öğrencilerimiz karşılaştığı edebî ürünleri ve kültürel birikimi bizimle paylaşmıştır. Bunların çoğu Türk Halk Edebiyatı muhtevası içerisinde değerlendirilebilecek ürünlerden oluşmaktadır. Masal, ninni, bilmece, ağıt, atasözü, deyim, mahalli kelimeler, türküler, halk inanışları, türbeler, yatırlar, kutsal sular, gelenek ve görenekler, düğünler, eğlenceler vb. bu proje kapsamında ele alınmış, derlemeler yapılmış, bunlar belli başlıklar altında işlenmiş ve nihayet bir kitap olarak düzenlenmiştir. Bu projede ana hedef Dörtdivan’da bulunan kültürel değerlerimizin, şifahî kültürümüzün derlenip kayda geçirilmesidir.
Dörtdivan Kültür Atlası yedi bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın ilk bölümü Dörtdivan’ın coğrafyası, bitki örtüsü, ekonomisi ve Aladağlar’a ayrılmıştır. İkinci bölümde ise Dörtdivan’ın tarihi ve bazı tarihî eserler ele alınmıştır. Çalışmamızda Dörtdivan’da daha önce yaşamış Köroğlu, Dörtdivanlı Hilmî, Himmet Dede, Ümmî Kemâl gibi tarihi, edebî, tasavvufî veya destanî şahsiyetler ise üçüncü bölümde değerlendirilmiştir. Dördüncü bölümde yukarıda söz konusu edilen Halk Edebiyatı ürünlerine yer verilmiştir. Beşinci bölümde ise Dörtdivan’ın kültürü bazı başlıklar altında ele alınmıştır. Burada ziyaret yerleri, Dörtdivan’da geleneksel ve dinî mûsikî, halk inanışları, Dörtdivan’da halk takvimi, doğum ve ölümle ilgili âdetler, Dörtdivan düğünleri, çocuk oyunları, su kültürü işlenmeye çalışılmıştır. Altıncı bölüm ise Dörtdivan’daki bazı sosyal etkinliklere ve yaylacılığa ayrılmıştır. Yedinci bölümde Dörtdivan ağzının bir sözlüğü yapılmak istenmiştir. Kitabın ekler bölümü çalışmamızın en zengin kısmını teşkil etmiştir. Burada Dörtdivan’a yazılan şiirler ve yörenin ağzıyla kaleme alınan mizahi yazılar çalışmamızın önemini artırmıştır. Bu çalışmada Dörtdivan kültürü için kapsamlı bir kaynakça hazırlamak da hedeflenmiş ve bu da kitabın son kısmını oluşturmuştur.
Göçler ve gelişen teknolojiyle birlikte yok olmaya yüz tutan Dörtdivan’ın kültürel değerleri bu kitapla birlikte büyük ölçüde kayda geçmiştir. Böylece hatıralar arasında yaşayan, zihinlerde kalan, geçmişte sosyal hayatın bir parçası olduğu halde bugün unutulmaya yüz tutan değerler yazılı materyal haline getirilmiş, bunlar istendiği takdirde internet ortamında veya basılı kitap ve makale formatında değerlendirilebilecek bir hâl kazanmıştır. Bu şekilde Dörtdivan kültürü üzerine araştırma yapacak, çalışmalarında bunlardan yararlanacak araştırmacıların derlemelerden elden geldiği ölçüde istifade edebilmesine imkân tanınmıştır.
Bu çalışma ile aynı zamanda öğrencilerimizin sözlü kültürümüzle temasa geçmesi ve insanlarla buluşması, bir araya gelmesi, özellikle yaşlılarla iletişime geçmesi hedeflenmiştir. Bu, projemizin en önemli amaçlarından birisiydi. Yaşayan insan hafızasında saklı kültürel birikim sayesinde Dörtdivan’da çeşitli kimselerle bir araya gelen öğrenciler aynı zamanda bir muhabbet ortamının meydana gelmesine de vesile olmuşlardır. Fakat ülkemizde ve dünyada büyük ölçüde etkili olan Covid-19 salgını ne yazık ki bu çalışmaya öğrencilerimizim daha yoğun bir şekilde katılımının önüne geçmiştir. Salgın yüzünden aksayan eğitim-öğretim faaliyetleri bu çalışmanın daha zengin bir şekilde ortaya çıkmasını engellemiştir. Fakat biz, okulların eğitim-öğretime ara vermesinden sonra derlemeleri sosyal medya üzerinden kurduğumuz küçük bir grupla devam ettirmek istedik. Bunda önceleri iyi bir ivme yakalamışken zamanla buradan derlenen ürünler de kesintiye uğramıştır.
Esasında bu çalışmanın iki temel dayanağı vardır: Derlemeler ve Dörtdivan kültürüyle ilgili yazılı kaynaklar. Yaptığımız derlemelere burada mümkün olduğu kadar yer verdik. Kaynaklardan ise gerekli bilgiler alındı, onlara atıflar yapıldı. Böylece Dörtdivan kültürünü belli başlıklar altında ve kuşatıcı bir şekilde bir kitapta toplamayı hedefledik. Yasin ŞEN
Dörtdivan ÇPAL
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
