DÖRTDİVAN MANİLERİNİN BELGE DEĞERİ
Dörtdivan manilerinin muhtevası doğal olarak Anadolu’nun farklı yerlerinde derlenen manilerle ortaklık gösterir. Bu muhteva unsurlarından bazısı şöyledir:
Sosyal hayatın önemli bir göstergesi de düğünlerdir. Zengin ve fakir arasındaki ayrımı gösteren düğünler bir Dörtdivan manisine şöyle konu olur.
Armudun dilimleri
Caminin kilimleri
Her yerde belli olur
Zenginin gelinleri
Dörtdivan’ın etrafını çevreleyen ve halk kültürünün yaşatılması için oldukça müsait bir zemin olan yaylalar manilerde de kendine yer bulur. Aşağıdaki maninin doldurma mısralarının ilkinde yayla yolunun yâr yolu olduğu ifade edilmektedir:
Yayla yolu yar yolu
Alayın içi dolu
Gidin bakın yârime
Eli koynunda duru
Dörtdivan manilerinde birbirini sevenlerin eskiden nasıl haberleştiklerine dâir bazı işaretler vardır. Aşağıdaki mani bunu örneklemektedir:
Mektup yazarsan yârim
Koy kibrit kutusuna
Bizim oradan geçerken
At bahçe kapısına
Dörtdivan manilerinin dikkat çeken yanlarından birisi bunların bazılarının belgesel bir değere sahip olmasıdır. Bu manilerin bir kısmında ne zaman söylendiklerini tahmin etmek kolaylaşmaktadır. Söz gelimi askere gidenler için söylenen şu manide yârin 44’lü yani 1944 doğumlu olduğu ifade edilmektedir. Buna göre bu mani 1964 yılı civarında söylenmiş olmalıdır:
Kara tren gay da gel
Askerleri say da gel
Benim yârim kırk dörtlü
Guy treni al da gel
Düğünlerde söylenen şu manide ise kızın, evindeki son gecesinde annesiyle beraber uyuması söz konusu edilmektedir:
Kınayı getir anam
Parmağın batır anam
Bu akşam misafirim
Koynunda yatır anam
Dörtdivan’da tarım daha çok motorlu araçlar üzerinden sürdürülmeye başlanınca traktörler de bu ovada daha yaygın bir kullanıma erişmiştir. Aşağıdaki mani yüksek ihtimalle böyle dönemin başında söylenmiştir:
Motor geliyor motor
Jonderedir jondere
Ben yâre haber saldım
Cevabını göndere
Dörtdivan manilerinde bazen vasıtaların da söz konusu edildiğini görmekteyiz. Aşağıdaki mani taksiyi ve muhtemelen Dörtdivan’a yolcu taşıyan minibüslerden birini söz konusu eder:
Taksi geliyor taksi
Ekinin arasından
Benim yâr el ediyo
Dörtdivan arabasından
Şu mani de şoförlük mesleğine dâir halk görüşünü yansıtıyor olmalı:
Taksi geliyor taksi
Arkası muşambalı
Varın kızlar şoföre
Yan gelip yaşlanmalı
Aşağıdaki mani de aslında bir bakıma Dörtdivan’da işin gücün pek olmadığı zamanlarda erkeklerin genel olarak yaşam tarzını yansıtmaktadır:
Kümesteki tavuklar
Beyaz beyaz yumurtlar
Dörtdivan’ın erkekleri
Çay içerken uyuklar
Dörtdivan’da konuşmalarda birinci tekil şahıs eki olan “m” yerine “n” harfinin kullanıldığı görülür. Bilindiği gibi bu durum 16. Yüzyıl ortalarına kadar Türkçemizde sık görülen bir durumdur. Aşağıdaki Dörtdivan manisinin son dizesinde böyle bir durum göze çarpmaktadır.
Mandaları Karaman
Kaybolursam araman
Ben bir esnaf kızıyım
Memurlara varaman
Şu manide de benzer bir durum vardır:
Gara goyun güderin
Dere boyu giderin
Arkadaşım gız olsa
Beş yüz davar güderin
Yine Dörtdivan’ın ağız özelliğinden biri olarak şahıs eklerinde sondaki “r”ler düşer. Böyle durumlarda ünlü harfler uzatılarak söylenir. Aşağıdaki manide böyle bir durum görülmektedir:
İki tahta çaktıla
Arasından baktıla
On beşime girmeden
Bana nişan daktıla
Şu manide de benzer bir durum görülmektedir:
Uzun köprü kumudu
Dibindeki su mudu
A benim nazlı yârim
Son cevabın bu mudu
Görüldüğü üzere bu manilerde Dörtdivan’ın ağız özellikleri öne çıkmaktadır. Aşağıya kaydedeceğimiz şu manide de bunlar daha toplu olarak görülmektedir:
Köprü yapdım huzardan
Yâr geliya bazardan
Yar yalunuz gelmesün
Çatladula nazardan
Dörtdivan’da önceden yaygın olan yakı yakma geleneğinin de bir manide söz konusu edildiğini görüyoruz. Yakı, türküyle hemen hemen aynı anlamda kullanılmakla beraber küçük bir farkı vardır. O da bu türden ezgilerde hiciv yönünün biraz ağır basmasıdır. Yörede yaptığımız derlemeler sırasında bunların varlığını fark etmekle beraber ne yazık ki, net bir örneğe ulaşamadık. Dörtdivan’da yakı yakma geleneği uzun zamanlar boyunca yaşamış maalesef günümüzde kaybolmuştur. Aşağıdaki mani bu geleneğe işaret etmektedir:
Ak tabakta Pakize
Vallahi varmam size
Eğer size varırsam
Yakı yakarlar bize
Dörtdivan’ın pazarı cuma günleri kurulur. İlçe merkezine “Cumayeri” denir. Bu günlerde ilçe merkezi kalabalık olur. Önceleri bu cuma günlerinin daha kalabalık olduğu tahmin edilebilir. Aşağıdaki mani Dörtdivan’ın bu günlerine işaret etmektedir:
Cumadan üzüm aldım
Sapını uzun aldım
Çok söyleme gayınna
Oğlundan izin aldım Yasin ŞEN
Dörtdivan ÇPAL
Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
