RAMAZAN DEDE'NİN KARDEŞLERİ OLDUĞU RİVAYET EDİLEN GEREDELİ ERENLER
RAMAZAN DEDE’NİN KARDEŞLERİ OLDUĞU
RİVAYET EDİLEN GEREDELİ ERENLER
Yasin ŞEN
Gerede’de Ramazan Dede’nin kardeşleri olduğu rivayet edilen erenler vardır. Biz burada da onlar hakkında bir bölüm açmak gerektiğini düşündük. Aşağıda Ramazan Dede’nin kardeşleri olduğu söylenen zatlarla ilgili bulabildiğimiz kayıtlara yer vermeye çalıştık:
Gazi Dede Türbesi: Gerede’de, Güneydemirciler Köyü’ne bağlı Gaziler Mahallesinde yer almaktadır. Burası ziyaret yerlerinden birisidir. Gazi Dede’nin Horasan Erenlerinden olduğu sanılmakta ve Ramazan Dede’nin kardeşi olduğu söylenmektedir. Gaziler Tekkesinde bulunan suyun şifalı olduğu söylenmektedir.
Şaban Dede: Şaban Dede’nin mezarı Gerede’de, Havullu Köyünde bulunmaktadır. Mezarı biraz yüksekçe ve çamlık bir mevkide yer almaktadır. Burası da köylülerin yağmur duasına çıktıkları yerlerden birisidir. Yine yürümesi geciken ve çok ağlayan çocukları da buraya getirmektedirler. Şaban Dede, halk arasında “Şaba” olarak da bilinmektedir. Kendisinin Horasan Erenlerinden olduğu sanılmaktadır. Ali Rıza Ünlü, onun Ramazan Dede’nin kardeşi olduğunu söylemektedir.
Musa Dede: Gerede’ye bağlı Çoğullu ile Geçitler köyleri arasında bulunan Musa Dede Türbesinin yerinde bugün bir su deposu bulunmaktadır. Eskiden buraya yağmur duasına çıkılmaktaymış. Buraya Türbe Tepesi de denir. Musa Dede’nin diğer dedelerle kardeş olduğuna inanılmaktadır. (Zekiye Tütüncü Aydın, Bolu Halk Kültürü, Bolu Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay., Bolu 2017, s. 38.)
Sapanlı Dede: Sapanlı Dede Türbesi, Sapancı-Urgancılar Köyü’nde yer almaktadır. Onun da Horasan’dan geldiği ve Ramazan Dede’nin kardeşi ve akıncı olduğuna inanılmaktadır. Türbesinde iki sanduka bulunmaktadır. Buradaki türbeyi genelde çocuğu olmayan kadınlar ziyaret etmektedir. Ayrıca hasta ve huysuz çocuklar da şifa umuduyla bu türbeyi ziyaret ettirilir. Gelen çocuklar türbenin yakınlarında bulunan bir suda yıkanır. Yöredeki insanlar onun tasarrufunun devam ettiğine inanırlar.
Ali Rıza Ünlü, Sapanlı Dede’yle ilgili şu bilgileri verir:
“Adı Şeyh Mahmud’dur. Türk ırklarından ‘Kalaç’ ırkına mensubdur. 700 H.-1225 M. tarihinde Semerkant’tan maiyyetinde kırk halifesi ile gelerek Karamanoğlu Sultan İbrahim’in ordusuna iltihak eden ve Yabanabad yani şimdiki Kızılcahamam kazasının Şeyhler (Şıhlar) nahiyesindeki türbesinde medfun bulunan Monla Alâüddin Semerkandî bin Mütevekkilalalah’ın halifelerindedir. Gerede’nin Kürkçüler köyünün mahallesi bulunan ve kendi adına izafetle Sapanlı denilen köydeki türbesinde medfundur. Aslen Horasanlıdır. Burada tavattun etmiş olup bu köyün civarındaki araziler bu zâtın evlad ve ahfâdına mevkuftur. Araziler miriye kalb edilmiş olup türbesi yakınında yaptırdığı çeşmesi mevcud olup suyu köyün idaresinden fazladır. Türbesinde kendi müritlerinden Şeyh Muhammed dahi medfundur.” (Ali Rıza Ünlü, Tarih Boyunca Gerede, Osmanlıcadan Akt: Ömer Cevahircioğlu, İstanbul 2000, s. 109.)
Ali Rıza Ünlü diğer Dedeler münasebetiyle Sapanlı Dede’nin Ümit Dede ve Şeyh Zeyneddin Dede adlarında kardeşlerinin olduğundan bahseder.
Buna göre Sapanlı Dede’nin adı Şeyh Mahmud’dur. Kalaç Türklerindendir ve aslen Horasanlıdır. Şeyhinin adı Monla Alaaddin Semerkandî’dir. Ali Rıza Ünlü’nün verdiği bu bilgiler son derece önemli olmakla beraber Sapanlı Dede hakkındaki bu malumatın kaynağı bilinmemektedir.
Sapanlı Dede’yle ilgili Gerede’de anlatılan menkıbelerden biri şöyledir: “Anadolu'yu fethe çıkan akıncılardan Ramazan Dede, Sapanlı Dede, Şaban ve Gazi Dedeler konaklama yeri olarak Esentepe'yi seçerler ve burada yaşayıp, tebliğ yaparlar. Sapanlı Dede çok iyi kullandığı sapanıyla Esentepe'den fırlattığı taşın düştüğü yeri (Sapanlı Urgancılar Köyü, ilçe merkezine yaklaşık 5 km.) işaret ederek, ölünce mezarının buraya yapılmasını ister. İsteği yerine getirilir Sapanını tasvir eden taş ve birtakım çalışmalarını ifade eden tasvirlerle birlikte türbe halinde bulunan mezarında medfundur.”
Anlatılan bir diğer rivayete göre Sapanlı Dede, elindeki sapanıyla fırlattığı taşın düştüğü yerin kendisine mezar yapılmasını vasiyet eder. Öldükten sonra naaşı vasiyeti gereği Sapanlı-Urgancılar Köyü’ne gömülür. Bugün kendisinin medfun bulunduğu türbede elinde sapanıyla Sapanlı Dede resmedilmiştir.
Dörtdivanlı Hilmî, Sevdâyî mahlasıyla yazdığı bir manzumesinde Sapanlı Dede’yi gördüğünden söz eder. Buna göre şair, bir cuma gecesi Gerede Esentepe’de bulunan Şıhlar Kavağı’na gitmiş ve burada Ramazan Dede başta olmak üzere erenlerin zikir halkasına şahit olmuştur. Bu mecliste şair, Sapanlı Dede’yi de görmüştür. Şairin ondan bahsettiği dörtlükler şöyledir:
Sapanlı Dede’yi gördüm
Anı müridine sordum
Horâsânî imiş bildim
Giderdi şekki Sevdâyî …
Sapanlı Dede az etti
Gelüp Şeyhler Kavağı’na
Derildi cümle âşıklar
Divanda durdu Sevdâyî
